Elektrik dağıtım şirketlerini ve dolayısıyla elektrik faturalarımız yakından ilgilendiren “ELEKTRİK DAĞITIM ŞİRKETLERİ DENETİM YÖNETMELİĞİNDE DEĞİŞİKLİK YAPILMASINA DAİR YÖNETMELİK” 6 Mayıs 2022 tarihli Resmi Gazetede. Yani denetim yönetmeliğinde değişiklik yapıldı.
Bu değişiklik; bir kamu hizmeti olan elektrik dağıtım hizmetinin denetimlerinin kamu görevlileri eliyle görülmesinin engellenmesi ve denetimin şirketlere verilmesi yolunda bir başka adım anlamına geliyordu.
Elektrik enerjisi üretim ve dağıtım faaliyetlerinin özelleştirilmesinin fahiş bedelini faturalarımızla her ay zaten ödüyoruz. Özel dağıtım şirketlerinin denetlememesinin sonuçlarını Isparta örneği ile bize en ağır şekilde bize yaşatıyorlar. Özelleştirmelerden 9 yıl sonra denetim eksiklerini yeni yönetmeliklerle gidermeye çalışıyorlar. Sonra bu denetimleri özelleştirerek, tüm giderleri de faturalarımızla bize ödeterek sermaye aktarımında yeni bir yol açıyorlar.
OECD’de 1, Türkiye’de 4 birim Artış!
OECD Mart ayı enerji enflasyonunu yayımladı. Buna göre bir yıllık enerji fiyatlarında artış OECD ülkelerinde %33,7 iken, AB ortalaması %40,2 ikin, Türkiye için %120,9 gibi bir oran çıktı. Bu oran 1 Ocak’ta elektriği gelen afiş zam sonra sonrası toplumda oluşan tepkiler sonucu kademe ve KDV manevralarından sonra bir tık inen fiyatlara rağmen ortaya çıktı. OECD ülkelerinde bir birim enerji fiyatı artarken, Türkiye’de 4 birim artmıştı.
Bu üç birimlik fark aslında özelleştirme ve sonrasında gerek olan sermaye transferinin adı idi. Yoksa bu kadar uçurum enerji fiyatlarındaki artış ile açıklanamazdı.
Dağıtım Ne Kadar Denetleniyor?
Elektrik faturalarında bu fahiş artışlar yaşanırken 3 Şubat 2022 tarihinden itibaren Isparta ilimiz üç gün boyunca elektriksiz kaldı, il geneline elektrik verilemedi. Enerji yoksunluğu nedeniyle yaşamını yitiren yurttaşlarımız haberlere konu oldu. Bu olay özel dağıtım şirketlerinin kiracı olarak kullandıkları dağıtım şebekesine yeterince bakım yapmadığını, tedarik sürekliliğini sağlayacak altyapı yatırımlarını yapmadıklarını ve yedek kaynak bulundurmadıklarını ortaya koydu.
Yaşanan bu olay üzerine Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu (EPDK) elektrik dağıtım şebekesini ilgilendiren iki yönetmelik yayınladı.
İlk olarak 15 Nisan 2022 tarihinde 31810 sayılı Resmi Gazetede Elektrik Dağıtım Sistemi Yönetmeliği yayınladı.
Bu yönetmelikle anlaşıldı ki; özel dağıtım şirketlerinin yatırım planları var ama bakım planları yokmuş. Yani dağıtım şebekemizin özeleştirmelerinin tamamlandığı 2013 yılından bu yana Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı (ETKB) ve Bakanlık adına yetki kuruluş olan Türkiye Elektrik Dağıtım A.Ş. (TEDAŞ) özel dağıtım şirketlerine yatırım amacıyla satın alma yetkisi vermiş ama bu yatırımların bakımını sahada yeterince takip etmemiş. Özel dağıtım şirketleri de, bakım ve işletme maliyetlerinin (opex) artmasını tercih etmedikleri için şebekede koruyucu önleyici bakım yapmak yerine, denetimleri sahada yeterince yapılmayan ve karşılığını elektrik faturalarımız içerisindeki dağıtım bedeli ile bir şekilde bizlerden, kamudan yani TEDAŞ’tan tahsil edebilecekleri yatırımları tercih etmişler.
Yine bu yönetmelikle iletim sisteminden kaynaklanacak elektrik kesintilerinde, tedarik sürekliliğini sağlamak üzere acil durum mobil jeneratör bulundurma zorunluluğu getirildi. Ayrıca Büyükşehirler, il ve ilçe merkezleri için belli kriterler tanımlayarak personel bulundurma zorunluluğu da getirildi. Yönetmelikte zorunluluk olarak getirilen uygulamaların en baştan belirlenmesi gerekmez miydi? Bu yönetmeliğin yayınlanması için bir kentin günlerce kar altında donması, insanların ölmesi mi gerekirdi?
Isparta’nın günlerce elektriksiz kalmasının nedenlerini bu yönetmelik ortaya koymuş oldu. Yaşanan sorunun temelinde dağıtım şebekesinin yedekli mimari yapıda tasarlanmamış olması, koruyucu önleyici bakımların yapılmaması, enerji kesintilerinde devreye girecek acil durum mobil jeneratör bulundurulmaması, yeterli personel çalıştırılmaması gibi etkenlerin belirleyici olduğu açıktır.
Denetim Şimdi Özelleşiyor mu?
Dağıtım şirketlerinin uygulamalarını denetlemek üzere 6 Mayıs 2022 tarihli 31827 sayılı Resmi Gazetede Elektrik Dağıtım Şirketleri Denetim Yönetmeliğinde Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik yayınlandı.
Ulusal elektrik tarifeleri ve karaborsa piyasası gibi çalışan elektrik piyasası üzerinden özel şirketlere yapılan sermaye aktarımları yetmemiş olacak tüm masrafları elektrik faturalamıza yansıtılmak suretiyle ETKB tarafından karşılanmak üzere denetim faaliyetlerinin özelleştirmesinin yolu açılmış oldu.
Enerji alanında kamusal olarak yapılması zorunlu denetimlerin özelleştirilmesi meselesinin yeni bir mesele olmadığını biliyoruz.
İlk olarak 2007 yılında EPDK’nın n “Elektrik Piyasasında Dağıtım Sistemi Yatırımlarının Düzenlenmesi ve Planlardaki Gerçekleşmelerin Denetlenmesi Hakkında Yönetmelik” düzenlemesi girişimi Elektrik Mühendisleri Odası (EMO) tarafından dava konusu edilerek iptal edildi.
İkinci olarak da 2010 yılında önce 5346 sayılı Yenilenebilir Enerji Kaynaklarının Elektrik Enerjisi Üretimi Amaçlı Kullanımına İlişkin Kanun’na 6 C bendi eklenerek (YEK) değişiklik yapıldı. EPDK yapılan bu yasal değişiklik üzerine, 12 Ekim 2011 tarihli Resmi Gazete’de “Elektrik Piyasasında Faaliyet Gösteren Üretim ve Dağıtım Şirketlerinin Lisansları Kapsamındaki Faaliyetlerinin İncelenmesine ve Denetlenmesine İlişkin Yönetmeliği” düzenlemesi ile denetimi yediden özelleştirildi. 5346 sayılı kanunda yapılan değişiklik Ana Muhalefet Partisi tarafından, EPDK yönetmeliği de EMO tarafından tekrar yargıya taşındı.
AYM de İptal Etmişti?
AYM, 5346 sayılı YEK’de yapılan değişikliği, Anayasa’nın 2. Maddesi’ndeki “belirlilik” ilkesine, 7. Maddesi’ndeki “yasama yetkisinin devredilemeyeceği” ilkesine ve 10. Maddesi’ndeki “eşitlik ilkesine” aykırı buldu ve iptal etti. Ancak AYM, elektrik piyasasında yapılacak kamusal denetimlerin, yasayla belirlenen kamu idareleri tarafından gerçekleştirilmesi gerektiğini ve özel şirketlerden herhangi bir sonuç doğurmayacak nitelikte hizmet alınmasının ise Anayasa’ya aykırı olmayacağına hükmetti.
Elektrik Piyasası Kanunu`nda 25 Kasım 2020 tarihinde yapılan değişiklik kapsamında, 7257 sayılı kanun 36. Maddesi ile elektrik dağıtım şirketlerinin denetimlerinin özelleştirilmesi meselesi yeniden düzenlendi. EPDK’nın 6 Mayıs 2022 tarihli 31827 sayılı Resmi Gazetede “Elektrik Dağıtım Şirketleri Denetim Yönetmeliğinde Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik” ile ETKB’nin bağlayıcı olmayacak ve yaptırım içermeyecek nitelikte hizmet alınması yöntemi ile dağıtım şirketlerinin denetlenmesinin özelleştirilmesinin yolu açılmış oldu.
Elektrik enerjisi ihtiyacımız her yönüyle özel şirketlere sermaye aktarımının bir aracı olmaya devam ediyor. Özel şirketler için tam bir saadet zinciri modeli oluşturulmuş durumda.
Bu saadet zincirini kırmamanın toplum ve doğadan yana bir politika oluşturmanın yolu, EÜAŞ’ın 32 krş/kWh’lik toptan elektrik satış tarifesini ile karaborsaya dönüşen elektrik piyasasında özel şirketlerin insafına terk edilen 183 krş/kWh’lik Piyasa Takas Fiyatı (Nisan Ayı PTF ortalaması) arasındaki çelişkiyi sorgulamak. Elektrik faturalarımızdaki dağıtım bedelinin neden 33 krş/kWh olduğunu sorgulamak.
Sonuçta elektrik faturalarımızdaki fahiş bedeller sadece üretim girdi maliyetleri, yatırım, bakım işletme giderlerinden oluşmuyor. Üretim ve dağıtım özelleştirme bedelleri de bu faturaların içerisinde.
Şimdi esas mesele denetim faaliyetlerini de özelleştirerek özel şirketlerin saadet zincirine bir halka eklenmesine seyirci mi kalacağız yoksa bu saadet zincirini kıracak mıyız?
Fotoğraf: Matthew Henry/unsplash.com