Louis Althusser, “İdeoloji ve Devletin İdeolojik Aygıtları” isimli eserinde devletin baskıcı ve ideolojik aygıtlarından söz eder. Bu bağlamda medya ve kitle iletişim araçları devletin ideolojik aygıtıdır. Yani Althusser’e göre, medya ve kitle iletişim araçlarının en önemli işlevi hâkim ideolojinin her nevi doktrinini kitlelere kabul ettirmek, onları ikna etmek ve rızalarını üretmektir. Günümüzdeki iktidar ve farklı güç odaklarının medya yapılanmalarıyla girdiği ilişki biçimi ve medyanın sahiplik yapısı değerlendirildiğinde, özellikle de Türkiye bağlamında Althusser’in haklı olduğu yadsınamaz bir gerçek.
Klasik demokrasi kuramı içerisinde medyanın en önemli işlevleri arasında halkın bilgi alma hakkına hizmet etmek ve halk adına tüm güç odaklarını bir bekçi köpeği işleviyle izleyerek denetlemek (Watchdog Function) vardır. Ancak günümüzde medyanın hal-i pürmelâline baktığımızda sadece tasmalı bir fino köpeği işlevi gördüğü açık.
Medyanın tüm güç odaklarına karşı kullandığı denetleyici ‘keskin kılıcı’ haber olgusudur. İngilizcede news olarak tanımlanan haber; kuzey (North), doğu (East), batı (West), güney (South) sözcüklerinin baş harflerinden türetilen bir kavramdır ve bu tanım haber olgusunun ne denli kapsayıcı olması gerektiğini ortaya koyuyor. Haber, düz bir metin değildir; unsurları olan (6N1K) ve profesyonel olarak tasarlanıp kurgulanan, bilginin dolayımdan geçirilerek bir enformasyon haline getirildiği bir mesajdır.
Haber merkezlerindeki haber üretim süreçlerinde bilginin enformasyona dönüştürülmesinde; kurumun haber değerleri, kurumun patronaj yapısı ve iktidar odaklarıyla ilişki biçimi, haber değerlerine verilen öncelik, hedef kitlenin beklentileri, haber üreten kişinin kendi ideolojik değerleri, haber üreten kişinin eğitim, sınıf ve yetiştirilme tarzı gibi değişkenler etki gösterir. İşte tam da bu noktada bir haberin gerçek veya yalan üzerine temellendirilme süreci başlar.
Evrensel teorik ve pratik tanımlamaları olsa da haber kavramı her gazetecinin/habercinin etik ilkelerine, ideolojisine, değer yargılarına, kültürel kodlarına göre değişken olabilir. Öte yandan, haber kavramı her medya kuruluşunun yayın kimliği ve yayın politikasına göre de değişkendir. Bu noktada her medya kuruluşu hedef kitlesine hangi bilgiyi, ne ölçüde ve ne amaçla vereceğini belirler. Bu da haber kavramının değişkenliğinin temel sebeplerinden biridir. Aynı enformasyon farklı medya yapılarında birbirinden çok farklı nitelik ve amaçlarla haber olarak tasarlanıp aktarılabilmektedir.
Şimdi ülkedeki ağır ekonomik darboğazın halkı ekmek kuyruklarına muhtaç ettiği bugünlerde iktidar destekli medyanın bazı haber başlıklarına birlikte göz atalım:
Yeni Akit- Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın müjdesi Kasımpaşa’yı coşturdu: 2022 yılı asgari ücretin en alt rakamının 4 bin 253 lira olarak uygulanacağının açıklanması Kasımpaşa’da coşkuya neden oldu. (17.12.2021)
Yeni Akit- Bakan Nebati açıkladı: Hazine ve Maliye Bakanı Nureddin Nebati, cep telefonunun asgari ücrette yaşanan artışa teşekkür etmek isteyenlerin yoğunluğu nedeniyle kilitlendiğini söyledi. (17.12.2021)
Yeni Akit- Fransa’dan flaş Türkiye itirafı! Muhalefetin görmediği gerçekleri Fransızlar bakın nasıl yorumladı: Fransız ekonomi dergisi Capital, Türkiye ve Recep Tayyip Erdoğan’ın büyük başarısına dikkat çekti. Capital, “Türkiye, Afrika’da nüfuzunu genişletiyor, SİHA’ları peynir ekmek gibi satıyor.” dedi. (16.12.2021)
Yeni Akit- Asgari ücret zammı sonrası sosyal medya yıkıldı: Başkan Erdoğan milyonlarca vatandaşın merakla beklediği 2022 asgari ücret zammını duyurdu. Asgari ücrete yapılan yüzde 50’lik artış sonrası sosyal medyada “Teşekkürler Erdoğan” etiketi TT listesinde 1. sıraya kadar yükseldi. (16.12.2021)
Yeni Akit- Avrupa’da doğal gaz fiyatları artışa geçti: Avrupa’da ocak vadeli kontratlarda doğal gaz fiyatları megavat/saat başına 146 avrodan işlem gördü. (16.12.2021)
Yeni Akit- Kemik suyu nasıl yapılır, faydaları nelerdir? Bilim dünyasında vücut sağlığına birçok katkısı araştırılıp kanıtlanmıştır. (16.12.2021) (S.P.: Burada dikkatten kaçmaması gereken olgu şudur; son günlerde halkın kasaplardan et alamadığı ve yerine sadece kemik alabildiği haberleri gündemde.)
Yeni Akit- ABD’de işsizlik maaşı başvuruları yükseldi: ABD’de ilk kez işsizlik maaşı başvurusunda bulunanların sayısı, 11 Aralık ile biten haftada 206 bin kişi ile yükseliş gösterdi. (16.12.2021)
Yeni Akit- Almanya, borç batağına batacak: Koronavirüs pandemisinin getirdiği ekonomik sorunlar Almanya’yı da ciddi şekilde etkiliyor. Alman hükümetinin borçlanmasını ve borçların yönetimini yapan Almanya finans Ajansı, Almanya’nın gelecek yıl 400 milyar avrodan fazla borçlanacağını açıkladı. (16.12.2021)
Yeni Akit- Gıda teröristleri işte böyle çalışıyor: Fiyat artışlarını köpürtüp, indirimleri ise milletten gizliyorlar! (14.12.2021)
A Haber- Asgari ücret 3 yılda 2 kattan fazla arttı! 2022 asgari ücreti 4253 TL’ye çıktı! (17.12.2021)
A Haber- Başkan Erdoğan’ın asgari ücret zammını açıklamasının ardından ‘Teşekkürler Erdoğan’ etiketi zirvede! (17.12.2021)
A Haber- İş dünyasından son dakika asgari ücret açıklamaları: “İş dünyası olarak asgari ücret artışından memnuniyet duyuyoruz.” (16.12.2021)
A Haber- Doların arkasındaki üç odak işte böyle saldırıyorlar: Banka, banker ve tefecilerden Kur manipülasyonu! Faiz düşüşüne kayıtsız kalıp döviz topluyorlar! (16.12.2021)
A Haber- ABD’de hızla artan gıda fiyatlarına ilişkin Beyaz Saray’dan dikkat çeken bir açıklama geldi: “Yüksek fiyatların sorumlusu açgözlü şirketler” (16.12.2021)
Sabah- İş dünyasından asgari ücret değerlendirmesi: Son derece doğru ve yerinde bir karar (17.12.2021)
Sabah- Borsa İstanbul’da tüm zamanların rekoru! BIST 100’de seri sürüyor, hiçbir sektör endeksinin kaybettirmediği görüldü. (15.12.2021)
Sabah- 2023’te ilk gaz karaya ulaşacak: Karadeniz gazının ilk fazı 2023’te karaya ulaşacak! (15.12.2021)
Yeni Şafak- ABD’nin sanayi üretimi kasım ayında yüzde 0,5 artarak piyasa beklentilerinin altında kaldı. (17.12.2021)
TVNET- Ekonomik sorunların arkasında ne var? “Ekonomik sorunların çözümü noktasında toplumun gözünde en güvenilen parti yine AK Parti.” (16.12.2021)
TVNET- Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanı Fatih Dönmez: Rüzgâr enerjisi sektöründe yerli üretimin payı %65’e ulaştı.” (16.12.2021)
TVNET- Kırsal Kalkınma Destekleri:/Pakdemirli: “Her bir projeye 100 bin TL’ye kadar hibe sağladık.” (16.12.2021)
TVNET- Bütçe Kasım’da fazla verdi: Hazine ve Maliye Bakanlığı, kasım ayı merkezi yönetim bütçe raporunu yayımladı. Bütçe kasım ayında 32 milyar TL fazla verdi. (16.12.2021)
ÜLKE TV- Vatandaş asgari ücret için ne diyor? 4 bin 253 liraya çıkan asgari ücret beklentileri aştı. (17.12.2021)
ÜLKE TV– Türkiye ekonomi modeli: Cari açığa azaltma, istihdamın artırılmasına öncelik verilecek. (17.12.2021)
ÜLKE TV- New York Times’tan Türkler ekmek alamıyor yalanı! (16.12.2021)
Medyanın yüzde 95’inin siyasi iktidarın kontrolünde olduğu düşünüldüğünde iktidarı destekleyen, her icraatını olumlayan veya “Bizde durum kötü olabilir ama diğer ülkeler daha kötü” minvalinde pek çok mecrada pek çok haber yayınlanıyor ancak ben birkaç örnek vermekle yetindim.
Post-Truth Çağda Yalan Haberlerin Yükselişi
Halkın içinde bulunduğu derin yoksulluk ve ağır hayat şartlarına dair yalan veya algı yönetimi temelli haberlerin yükselişinin nedeni içinde bulunduğumuz Post-Truth çağın şartlarıyla doğru orantılı aslında. Eski bir kavram olmasına rağmen Post-Truth, 2016 yılındaki ABD başkanlık seçimleri ve Brexit meselesinde yalan haber akışının misliyle yükselmesiyle birlikte daha çok duyulur oldu ve 2016 yılında Oxford Sözlükleri tarafından yılın sözcüğü olarak seçildi.
Post-Truth kavramına yönelik hakikat sonrası, hakikat ötesi, gerçek ötesi başta olmak üzere pek çok çeviri bulunuyor ancak post ön eki gerçekliğe negatif bir anlam yüklüyor. Yani; günümüzde gerçeklik olgusu kitleler nazarında önemini yitirmiş durumda. Siyaset kurumu başta olmak üzere tüm güç odakları geleneksel ve sosyal medya araçları vasıtasıyla kitlelerin algılarını kendi hedefleri ve amaçları doğrultusunda yönetip rıza üretimi yapıyorlar. Bunun en önemli aracı da yalan enformasyon yığınını dolaşıma sokmaktır. Böylelikle; sürekli yalan enformasyon bombardımanı altında kalan kitlerin gerçeklik algıları ve gerçekliğe dair okuma biçimleri değişiyor.
Konuya haber bağlamından bakıldığında; bir haberin gerçek olup olmadığı artık hedef kitle tarafından önemsenmiyor ve yalan haberler, gerçeklerine kıyasla çok daha fazla ilgi çekiyorlar. Kitleler artık haberleri rasyonel olgular üzerinden değil, duygusal algıları üzerinden okuyor. Bazen bir haberin yalan olduğunu bilmelerine rağmen insanlar hapsoldukları yankı odaları ve filtre balonları içinde kendi ideolojilerine, sosyoekonomik ve sosyokültürel sınıflarına, inanç veya inançsızlıklarına, taraftarı oldukları siyasi partinin menfaatine göre yalan haberi benimseyip dolaşıma sokuyorlar.
İktidarlar ve her nevi güç odakları kendi menfaatleri doğrultusunda yalan haber kurgulayıp dolaşıma sokabilirler, kendilerine yandaş kitleler ve bindirilmiş kıtalar da bulabilirler ancak bir şeyi gözden kaçırmamak gerekiyor; yalan haberlerin nihai faturası eninde sonunda toplumun tüm kesimlerine aynı ağırlıkta kesilecektir. Yoksulluğun en derinden hissedildiği, açlığın insanların haysiyetine halel getirdiği, insanların geleceklerini kapkaranlık gördüğü bugünlerde gerçekliğe sarılmak böylesi bir karanlık tablodan çıkış bulabilmenin ilk adımıdır çünkü yalana dayanan pembe tablonun sonu ağır bir toplumsal yıkımdan başka bir şey olmayacak.