Nisan 2024 Türkiye’de Sanatsal İfade Özgürlüğü Raporu

NİSAN 2024 TÜRKİYE’DE SANATSAL İFADE ÖZGÜRLÜĞÜ RAPORU

Türkiye’de sanatsal ifade özgürlüğünün Nisan 2024’teki durumu yine hukuksal engeller, ekonomik ve siyasi baskılar, etkinlik iptalleri/yasakları ve kadın sanatçılara yönelik kısıtlamalarla doluydu. Nisan ayında 6 etkinlik çeşitli nedenlerle yasaklanırken sanatçılara yönelik davaların yanı sıra cezaevinde işkence ve kötü muamele de gündemdeydi.

Nisan ayında hukuksal engeller, devam eden çeşitli davalarla sınırlı kalmadı. Özellikle İzmir Kitap Fuarı’nda Kürtçe kitap sitesi Pirtukakurdi’nin standına yapılan polis baskını sonucu Kültür Bakanlığı bandrollü kitapların toplatılması ve stant görevlisinin gözaltına alınması, Kürtçe sanata yönelik baskıların bir örneği olarak karşımıza çıktı.

Yerel seçimlerden sonra yerel yönetimlerce yasaklanan etkinliklerin durumu merak konusu oldu. Bir yandan Sasa gibi Kürtçe ve Zazaca müzik yapan Kürt sanatçıların etkinliklerine yasak gelirken diğer yandan yasaklara yönelik siyasi tepkilerin de yükseldiği gözlemlendi.

Ekonomik baskılar da ülke genelindeki ekonomik durumla paralel olarak kültür sanat dünyasını etkilemeye devam etti. Sanat festivallerinin bilet fiyatlarının yüksekliği tartışma konusu olurken yayıncılık dünyası da ekonomik nedenlerle zor günler geçirmeye devam etti.

SÖZ Platformu raporlarının ayrı bir başlık olarak değerlendirmeye başladığı bir diğer konu da kadınların sanat sektöründe cinsiyetleri nedeniyle yaşadığı zorluklar oldu. Kadın sanatçıların yaşadığı tacizler ve buna bağlı olarak açılan davalar sürerken bu meselede örgütlü ses yükselten kadınların da çoğaldığı gözlemleniyor. Ayrıca kadın sanatçıların bedenlerine yönelik saldırıların da tepki görmeye başladığını söylemek mümkün.

HUKUKSAL ENGELLER

• Batman 2. Ağır Ceza Mahkemesi, Bakûr (Kuzey) belgeselinin çekim ve yönetmenliğini yapan gazeteci Ertuğrul Mavioğlu ve yönetmen Çayan Demirel’e ” basın yayın yoluyla örgüt propagandası yapmak” iddiasıyla verdiği 2 yıl 1’er ay hapis cezasının gerekçeli kararını açıkladı. Belgesel için “sözde belgesel film” diyen mahkeme, yönetmenlerin savunmalarını da “itibar edilmez” buldu. Mahkeme gerekçeli kararında, yüzde 99 engelli raporlu ve bakıma muhtaç olan Çayan Demirel’in cezai ehliyetinin tam olduğunu ve bu konuda yapılan itirazlara itibar edilmeyeceğini savundu.
• Şahan Gökbakar, Devlet Tiyatroları Genel Müdürü Tamer Karadağlı’nın adres şaşırıp Antalya Büyükşehir Belediyesi’ni hedef alan paylaşımını tiye aldı. Karadağlı, Göbakar’a paylaşımı nedeniyle dava açacağını duyurdu. Çocuklar Duymasın dizisinin yıldız ismi Tamer Karadağlı, oyunculuk kariyerine ara vermiş ve 2023’ün Ağustos ayında Devlet Tiyatroları Genel Müdürü olarak atanmıştı.
• Grup Yorum üyesi Bahar Kurt’un, tutuklu bulunduğu Şakran’daki İzmir Kapalı Kadın Cezaevinde kolu kırıldı. Avukat Doğa İncesu, bianet’ten Ayça Söylemez’e yaptığı açıklamada, ceza infaz koruma memurları hakkında işkence ve kötü muamele suçlamasıyla İzmir Cumhuriyet Başsavcılığına suç duyurusunda bulunduklarını söyledi.
• İstanbul Şehir Tiyatrosu’ndaki işinden dokuz yıl önce ihraç edilen tiyatrocu Levent Üzümcü’nün açtığı davayı kaybetmişti. Üzümcü kararı Anayasa Mahkeme’sine götürmüştü. Sosyal medya hesabından açıklama yapan Üzümcü, Anayasa Mahkemesi’nin kararı onadığını duyurdu. Üzümcü dosyayı Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’ne götüreceğini açıkladı.
• İzmir Kitap Fuarı’nda, Kürtçe kitap sitesi Pirtukakurdi’nin standına baskın yapan polisler, Kültür Bakanlığı bandrollü 3 kitabı bahane ederek stant görevlisini gözaltına aldı. Yoldaş’ı gözaltına alan polisler, Kültür Bakanlığı bandrolü bulunan Seîd Veroj’un “Kurdistan (1919-1920)”, Sedat Ulugana’nın “Kürdistan Fedaisi Muşlu Hilmi Yıldırım” ve Newşîrwan Mistefa Emîn’nin “Kürdistan Hükümeti” kitaplarını da topladı. 
• 2015 yılında örgüt üyeliği gerekçesiyle 7 yıl 6 ay hapis cezası alan ve 25 Ekim 2021’de serbest bırakılan Kürt şair ve yazar Leyla Saraç, cezası bitmesine rağmen “infazının yakıldığı” gerekçesiyle yeniden tutuklanmıştı. 2 yıldır hapiste olan sanatçı, Şakran Kapalı Kadın Cezaevi’nden tahliye edildi.

ETKİNLİK İPTALLERİ / YASAKLAR 

• Sanatçı Tuna Kiremitçi “seçim sonuçlarına sevindiği için” TRT 2’de davet edildiği programın iptal edildiğini duyurdu. Kiremitçinin sosyal medya hesabından yaptığı açıklama şöyle: “TRT2’de davet edildiğim program, seçim sonuçlarına sevindim diye, yukarıdan gelen emirle iptal edilmiş. Şaşırdık mı?”
• Tuzla Belediyesi’nden AK Parti’den CHP’ye geçiş yapan belediye yönetiminin, Atatürk karşıtı görüşleriyle bilinen Dursun Ali Erzincanlı’nın katılacağı bir etkinliği iptal ettiği iddiası ortaya atılmıştı. Ancak Tuzla Belediye Başkanı Eren Ali Bingöl, Twitter hesabından yaptığı paylaşımla bu iddiaları yalanladı ve henüz mazbatasını almadığı için bu kararı veremeyeceğini, iptalin CHP yönetimiyle ilgisinin olmadığını duyurdu.
• Yeni Şafak muhabiri Burak Doğan, Instagram adlı sosyal medya hesabında Hattaatciragi adlı bir kullanıcının paylaşımına dayanarak “AK Parti’den CHP’ye geçen Beykoz Belediyesi’nde yeni yönetim Hüsn-i Hat kursu’nu iptal etti” haberini paylaştı. Aynı hesaptan birkaç saat sonra bir açıklama yapıldı ve iptalin yeni belediyeyle ilgili olmadığına dair kurs yönetiminden kendisine bilgi verildiğini belirtti.
• Zazaca, Kürtçe ve Türkçe müzik yapan sanatçı Sasa’nın (Serap Ekinci) Malatya ve Kayseri’de vereceği konserler, il valiliklerine bağlı Kültür ve Turizm müdürlüğünce gerekçe gösterilmeden iptal edildi. Sanatçı, sosyal medya hesabından yaptığı açıklamada “Tarih, sanata karşı mücadele edenleri hep haksız çıkardı” diyerek duruma tepki gösterdi.
• Çankaya Belediye Başkanı Can Güler, ODTÜ Rektörlüğünün Devrim Stadını Bahar Şenliklerine kapama kararına karşı rektörlükle görüştü. Gazete Solfasol’dan Evrim Ilgaz’ın haberine göre, Sorunun temizlik olduğunu öne süren yetkililere, belediyenin temizlik konusunda destek verebileceğini belirten Güler, şenliklerin devam etmesi için ellerinden geleni yapacaklarını söyledi.
• İşçi Filmleri Festivali’nde, Altın Portakal Film Festivali’nde sansürlenen Kanun Hükmü adlı belgesel sergilenecek. Kanun Hükmü, daha önce Altın Portakal Film Festivali seçkisinden çıkartılmış, ortaya çıkan sansür tartışmaları sonrasında da festival iptal edilmişti.

HEDEF GÖSTERME

• Sanatçı Melek Mosso, 31 Mart Yerel Seçimleri sonuçları değerlendirmesinde, muhalefetin zaferini “Yurdumun eşsiz şehirlerinin çoğunda konser verebileceğim için çok mutluyum” sözleriyle değerlendirdi. Sosyal medya hesabından yaptığı açıklamaya gelen yerel yönetimlere yaslanarak sanatını sürdüreceğine yönelik eleştirilere ise şöyle yanıt verdi: “Arkadaşlar aşağıda yazanlara bakınca herkes belediye konseri vereceğiz sanmış. O da olur ama demek istediğim belediyelerden kiralayacağımız salon ve açık havalarda konser verebileceğiz. Bazılarını alamıyorduk. Ben her belediyeyle çalışıyorum. Önemli olan konserlerin amacından çarpıtılmaması.”
• Sanatçı Ece Seçkin, meslektaşı İzzet Yıldızhan’ın teknede yarı çıplak çekilen videosuna tepki göstererek; “Bize ‘sahneye külotla çıkmayın, çocuğumun psikolojisi bozuluyor’ diyen İzzet ağabeyime bakın!” dedi. İzzet Yıldızhan “Burası Türkiye… Herkes bu topluma göre yaşamalı. Külotla da sahneye çıkmasınlar bir zahmet” diyerek kadın sanatçıları hedef göstermişti. Yıldızhan, Ece Seçkin’in eleştirisi hakkında yorumunu soran gazetecilere “Arkadaşlar ben bu konu hakkında artık konuşmak istemiyorum. Ağabeyler bazen susar. Onların ağabeyiyim, teşekkürler” yanıtı verdi.

EKONOMİK VE SİYASİ BASKILAR / KAZANIMLAR

• İstanbul Kültür Sanat Vakfı’nın (İKSV) bu yıl 43’üncüsünü düzenlediği İstanbul Film Festivali 17-28 Nisan tarihleri arasında gerçekleşecek. Üniversite öğrencileri festival programı ve bilet fiyatlarını Evrensel gazetesine değerlendirdi. Öğrenciler, fiyatların birden fazla film izlemek için bütçelerini zorladığını ve festivale istedikleri gibi verimli katılamadıklarını belirtiyor.
• İktidara yakın Yeni Şafak gazetesi İstanbul’da AKP’nin elinde olup da kaybetmediği belediyenin 10’unun sinema ile ciddi ilişkisi olduğu ve eğitim ile üretime önem verdikleri için başarılı olduğuna yönelik haber yaptı.
• 2007 yılında yayın hayatına başlayan Düşünbil Dergisi, matbaa ve dağıtım giderlerinin aşırı yükselmesi nedeniyle okuruna abone olma çağrısı yaptı.
• Eski İçişleri Bakanı Süleyman Soylu, kendisiyle ilgili ‘kokain’ üzerinden şaka yapan komedyen Özgür Turhan’a sinirlendi. Özgü Turhan stand-up gösterisinde “Ben Tylolhot’un uyuşturucuyla bir bağlantısı olduğunu düşünmüyorum çünkü hiç Süleyman Soylu’yla fotoğrafını görmedim” şakası yapmıştı. Süleyman Soylu ise Turhan’ın bu esprisinin ardından sosyal medya hesabından paylaşım yaptı. İsim vermeden Turhan’ı hedef alan Soylu, “Komedyen veya fetödyen” ifadelerini kullandı.
• Yayınevi Emekçileri Platformu Hak İhlalleri Anketi çalışmasının duyurusunu yaptı. Platform tüm yayınevi emekçilerini ankete katılmaya davet etti.
• Yayınevi Emekçileri Platformu, “Resmi Tatil Hakkımız” başlıklı bir bildiri yayımlayarak resmi tatillerde işçilerini çalışmaya zorlayan yayınevlerine seslendi. Platform, İş Kanunu’nun 44. Maddesini hatırlatarak yayınevlerinin buna hakkı olmadığını, tüm yayınevlerini yasaya uymaya ve çalışan haklarını tanımaya davet ettiklerini duyurdu.

KADINLARIN SANAT SEKTÖRÜNDE YAŞADIĞI ZORLUKLAR

• Şarkıcı Hadise, Kıbrıs’ta verdiği konserde sahne şovunu sergilerken habercilerin frikik yakalamaya çalışmasına tepki gösterdi. Sanatçı, “Bu işe ilk başladığımda bu konularda susardım. 38 yaşındayım, tabii ki susmayacağım. 2024’te artık bunlar var mı hâla ya?” dedi.
• Gazeteci ve yayıncı Hazal Sipahi’nin, rapçi Ferhat Can Özkan’ın kendisini ısrarlı takibi ve tacizini ifşa etmesi üzerine Mor Dayanışma, Sipahi’ye destek mesajı yayımladı.
• Kostüm asistanı Cansu Tabak’a karşı cinsel saldırı suçundan yargılanan yapım tasarımcısı Murat Uçan’ın davasının 4. duruşması 16 Nisan’da görüldü. Susma Bitsin platformu, davada Cansu Tabak’ın yanında olduklarını belirten bir açıklama yayımladı.

TELİF HAKKI İHLALLERİ

• Yazar Pelin Buzluk, 2019 yılında devraldıkları Ankara Öykü Günleri’nin Türkiye Yazarlar Sendikası Ankara Temsilcisi yazar Süreyya Köle tarafından aynı adla düzenlendiğini ve bir emek gaspına uğradıklarını öne sürdü. İddiaları reddeden Süreyya Köle “Buradaki bütün mesele asla ve asla sanat aşkı falan değil” dedi.  

OKUMA ÖNERİSİ

• Sinema Emekçileri Sendikası (SİNE-SEN), Sinema Oyuncuları Meslek Birliği (BİROY) ve Oyuncular Sendikası kurucularından Aslı Şahin, sinema ve tiyatro oyuncularının sendikalılaşma ve hak arama mücadelesini Mesele’ye anlattı.