- Ocak 2023 Raporu | Türkçe
- January 2023 Report | English
SÖZ PLATFORMU OCAK 2023 SANATSAL İFADE ÖZGÜRLÜĞÜ RAPORU
Yeni yılda tiyatroya belediye yasakları
2023, Türkiye’de tiyatro için yasaklarla başladı. İstanbul Büyükşehir Belediyesi (İBB) Şehir Tiyatroları Genel Sanat Yönetmenliği, bir Kürt destanı olan Mem û Zin’in Türkçe tiyatro oyunu Mem ile Zin’e ambargo uyguladı. Cuma Boynukara’nın yazdığı oyun, 2021’de onay alırken dönemin Genel Sanat Yönetmeni Mehmet Ergen görevden alındı. Boynukara oyunun neden sahnelenmediğiyle ilgili bilgi alabileceği bir muhatap bulamadığını belirtti. Oyunun, İç İşleri Bakanlığı’nca tiyatroya soruşturma açılmasına neden olacağının düşünülmesi, bu ambargonun ardındaki neden olarak görülüyor. Oysa oyun daha önce iki kez Devlet Tiyatroları’nda sahnelenmişti. Bu sansürün İBB’ye uygulanan yoğun baskının da bir neticesi olduğunu söylemek mümkün.
Tiyatro konusunda bir diğer yasak, Ereğli Belediyesi’nden geldi. Ankara Birlik Tiyatrosu’nun Mahzuni Şerif oyunu için salon talebine, “Kültür merkezimiz tiyatro ve sirklere verilmez, salonumuz kirlenmekte ve koltukları kırılmaktadır. Bunun yerine Mahzuni’yi anlatacak bir hoca bulun, konferans versin, salonu verelim,” şeklinde yanıt veren belediye, salon tahsisini reddetti. Bunun üzerine tiyatronun yönetmeni Gül Göker, sosyal medya üzerinden “Bu talebin reddedilme gerekçesi Ankara Birlik Tiyatrosu mu, Mahzuni Şerif oyunu mu yoksa oyunu üstlenen Eğitim-Sen mi” diye sordu ve Ereğli Belediyesi’nden yanıt istedi.
Ekonomik kriz basılı dergileri zorluyor
Geçtiğimiz yıl, küresel kâğıt krizi ve Türkiye’nin içinde bulunduğu ekonomik kriz nedeniyle birçok dergi, kâğıda basılı yayın hayatına son vermek zorunda kalmıştı. 2023’ün ilk ayında bu yayınlara yenileri eklendi. Spor dergiciliğinde alternatif bir rota izleyen Sokrates Dergi, son sayısını Ocak 2023’te yayımlayarak basılı hayatına son vermek zorunda kaldığını açıkladı.
2007 yılında Penguen dergisinden ayrılan karikatüristlerin kurduğu ve Türkiye mizah dergiciliğinde önemli bir yer edinen Uykusuz dergisi de Ocak 2023 itibarıyla yayın hayatına son verdi.
Kâğıt krizi, telif hakları konusundaki tartışmalar ve ekonomik zorluklar, dergiciliği internet üzerinden ilerlemeye sevk ederken bunun uzun vadede nasıl etkileri olacağı tartışma konusu. Özellikle mizah gibi toplumsal meselelerde önemli bir işlevi olan alanların terk edilmesi, ülkedeki tartışma ve çokseslilik kültürünü derinden etkileyeceği açık.
İfade özgürlüğüne kelepçe: Gözaltı, tutuklama, hapis cezası
Aralık 2022’de, kış saati uygulaması üzerine çektiği belgesel görüntüleri “örgüt üyeliğine” delil sayılarak tutuklanan belgesel yönetmeni ve Hacettepe Üniversitesi İletişim Fakültesi Öğretim Görevlisi Sibel Tekin hakkındaki iddianame, 9 Ocak 2023’te kabul edildi. Örgüt üyeliği suçlaması, yönetmenin, kış saati uygulaması için sabah erken saatlerde otobüs ve dolmuşları kamerasıyla çektiği 1 dakikalık güvenlik kamerası görüntülerine dayanırken sivil toplum kuruluşlarından hak savunucularına pek çok kişi ve kurum bu hukuksuzluğa karşı tepki gösterdi. Sibel Tekin hakkında 30 Ocak 2023 günü adli kontrol şartıyla tahliye edildi.
“Bu suça ortak olmayacağız” adlı barış bildirisini hazırlayan, PEN üyesi Kürt yazar Gökhan Yavuzel, hakkındaki yakalama kararı nedeniyle beş yıldır yurtdışında bulunuyordu; ancak sağlık sorunları yüzünden ülkeye dönüş yapan yazar, İstanbul Havaalanı’nda tutuklandı.
Mizah dergisi Gırgır’da çizen karikatürist Yaltak Gürbüz, çizdiği bir karikatür yüzünden aldığı 1 yıl 15 günlük hapis cezasını Twitter hesabından duyururken şu cümleleri kullandı: “Çizdiğim karikatür yüzünden aldığım, 1 yıl 15 gün hapis cezası vatana millete hayırlı olsun. Bu ülkede bir kişi cinayet işleyip 7-8 yıl yattıktan sonra çıkıp tekrar cinayet işleyebiliyor, tekrar çıkıp bir suç daha işleyebiliyor, bir sürü örnekleri var. Yeter ki düşünme, yazma, çizme!”
İfade özgürlüğünün hukuk yoluyla kısıtlanması, yalnızca ceza verilen yazar, çizer, yönetmen vs. için değil, toplumun tamamı için bir sınırlama ve baskı uygulamasıdır. Otosansür üreten bu uygulamaların, sanatsal ifade özgürlüğünün gelişmesinin önündeki en önemli engellerden biri olduğunu tekrar hatırlamak gerekiyor.
“Tehditler konser iptal ettirdi” iddiası
Mardin’in Nusaybin ilçesinde bir mekânda sahne alacak olan sanatçı Kasım Taşdoğan’ın konserinin, polis ve zabıta ekiplerinin tehdidi sonucu iptal edildiği iddia edildi. Mezopotamya Haber Ajansı’nın haberinde, konserden iki saat önce işletmeye gelen ekiplerin, konserin izinsiz olduğunu öne sürerek sahne alınması durumunda mekânın kapatılacağını söylediği ve konserin yapılmasını engellediği ifade edildi.
İBB’nin kültür-sanat dergisine iktidardan eleştiri
İstanbul Büyükşehir Belediyesi’nin (İBB) üç ayda bir yayınlanan yaşam-kültür dergisi İST’in Ocak 2023 sayısının dosya konusu “Kuşatma altındaki sanat” idi. İktidardaki AK Parti’nin İBB Grup Sözcüsü Murat Türkyılmaz İST dergisini “LGBT propagandası” yapıyor diyerek eleştirdi.
Türkyılmaz’a göre “kuşatma altında sanat” denilerek “LGBT mesajları” veriliyordu. Türkyılmaz açıklamada şöyle dedi:
“Sayın Cumhurbaşkanı’mızın önerisiyle anayasal teminat altına alınmaya çalışılan aile müessesesini koruyucu adımları bu çerçevede anlamak gerekir. Dergide ‘Kuşatma altındaki sanat’ başlığıyla verilen LGBT mesajlarını hem sanata hem toplumsal değerlere saldırı olarak değerlendiriyoruz. Kuşatma altında olan değerlerimiz ve milli kimliğimizdir. Mücadeleye devam edeceğiz.”
Uzman çavuş Musa Orhan, müzisyen Melek Mosso’ya da dava açtı
Müzisyen Melek Mosso’ya uzman çavuş Musa Orhan’a sosyal medyadan “hakaret” ettiği gerekçesiyle dava açıldı. Musa Orhan, Batman’ın Beşiri ilçesinde intihar eden 18 yaşındaki İpek Er’e cinsel saldırıda bulunma iddiasıyla tutuksuz yargılandığı davada 3 Aralık 2021 tarihinde 10 yıl hapis cezası almıştı. Musa Orhan adli kontrol şartıyla serbest bırakıldı. İpek Er intihara kalkışmış kaldırıldığı hastanede 34 gün sonra 18 Ağustos 2020 günü hayatını kaybetmişti.
Musa Orhan’ın tutuksuz yargılanması kamuoyunda eleştiri konusu olmuştu. Oyuncu Ezgi Mola, 20 Ağustos 2020’de sosyal medya hesabından, tutuksuz yargılama kararını eleştirmişti. Musa Orhan’ın şikâyetiyle Ezgi Mola hakkında hakaret davası açıldı. Mola’ya bu davada 5 bin 200 lira para cezası verildi.
Bu karar sonrası Musa Orhan, Ezgi Mola’ya destek veren kadın sanatçılara arka arkaya hakaret davası açmaya başladı. Oyuncular Farah Zeynep Abdullah ve Hazal Kaya’nın ardından en son Melek Mosso’ya sosyal medya hesabından yaptığı “Ezgi Mola yalnız değildir. Tecavüzcüleri koruyan bu sisteme yazıklar olsun” paylaşımı nedeniyle dava açıldı.
İktidarın kültür ve sanatla ilgili açıklamaları
İktidardaki AK Parti temsilcilerinin ve Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın kültür ve sanat hayatına dair politikalara yönelik açıklamaları 2023’ün ilk ayında da sürdü.
AK Parti Genel Başkanı ve Cumhurbaşkanı Erdoğan 13 Ocak 2023 günü, Rami Kütüphanesi Açılış Töreni’nde yaptığı konuşmada “Eğitim, kültür ve sanatta geldiğimiz yeri de önemli görüyoruz ancak bu alanlarda arzu ettiğimiz seviyeye ulaşamadığımızın da farkındayız” dedi.
24 Ocak 2023 günü yaptığı bir diğer konuşmada ise Erdoğan, “Özellikle uzun yıllar boyunca kültür sanat camiamızı esir alan Türkiye’nin zengin kültür iklimini tek tipleştiren mahalle baskısını reddediyoruz” dedi.
PMAF REPORT ON ARTISTIC FREEDOM, JANUARY 2023
New year’s bans in theater scene by IMM
2023 kicks off with bans on theater in Turkey. Istanbul Metropolitan Municipality (IMM) General Artistic Directorate of City Theater imposed an embargo on Mem ile Zin, a Turkish play based on the Kurdish epic Mem û Zin. The play, written by Cuma Boynukara, was initially approved in 2021 and later,the then General Artistic Director Mehmet Ergen was dismissed. The playwright Boynukara stated that he could not find anyone to address regarding why the play was cancelled. It is believed that the reason behind this ban is that the play would cause the Ministry of Interior to open an investigation against the theater. However, the play had already been staged twice before in State Theater. We could say that this act of censorship was possibly a result of the intense pressure on IMM.
Another ban on theater was imposed by Ereğli Municipality. Ankara Birlik Theater had placed a request for a hall to stage a Mahzuni Şerif play, which was rejected by the municipality with the following response: “We do not offer our cultural center to theaters and circuses. When we do, the hall gets dirty and the seats break. If you find a lecturer to give a speech about Mahzuni, we will give permission to use the hall.” Afterwards, Gül Göker, the director of the theater, posed this question on social media, calling on Ereğli Municipality to respond: “Was this request rejectedbecause of the Ankara Birlik Theater, because it’s a Mahzuni Şerif play or because this effort is undertaken by Eğitim-Sen union?”
Economic crisis strains print magazines
In 2022, due to the global paper crisis and the economic crisis in Turkey, many magazines were forced to cease print publication. In the first month of 2023, new publications were added to the list. Sokrates Magazine, an alternative way of thinking in sports magazine publishing, published its last issue in January 2023 and announced that it had to withdraw from print media.
Uykusuz humor magazine, which was founded in 2007 by comics illustrators who parted ways with Penguen humor magazine and had established its importance in Turkish humor magazine publishing, also ceased publication in January 2023.
While it’s true that the paper crisis, debates over copyrights and economic difficulties have left magazines no other choice than publish online, the long-term effects are still to be witnessed. It is only clear that abandoning socially crucial realms such as humor will deeply affect the culture of debate and free speech.
Freedom handcuffed: Detention, arrest, imprisonment
Sibel Tekin, a documentary filmmaker and lecturer at Hacettepe University Faculty of Communication, was arrested in December 2022 on the grounds that her documentary about the change Turkey’s winter time policies was evidence that she was a member of an “illegal organization.” On January 9, 2023, the indictment against Sibel Tekin was approved. The accusation that she is a member of an illegal organization was based on the 1-minute footage she took of buses and minibuses in the early hours of the morning to pose an argument against the all-year winter time practice in Turkey. Many people and institutions, from civil society organizations to human rights defenders, have reacted against this unlawful action. Sibel Tekin was released on January 30, 2023 on judicial control.
The Kurdish writer Gökhan Yavuzel, a member of PEN and author of the peace petition “We will not be part of this crime,” had been living abroad for five years due to an arrest warrant. However, upon returning to the country due to health problems, he was arrested at Istanbul Airport.
Cartoonist Yaltak Gürbüz, who draws for the humor magazine Gırgır, announced his 1 year and 15-day prison sentence he received for a cartoon he published on his Twitter account: “I hope that the sentence I received for a cartoon turns out to serve a greater purpose for this nation. In this country, murderers serve 7-8 years in prison, be released, commit another murder and spend their whole lives in this loop of crime. Thinking and expressing yourself in writing or drawing is apparently the same thing!”
The restriction of freedom of expression through lawmaking is not only about the oppression faced by the subject of the so-called crime, but it also takes a toll on society as a whole. We must remember that these practices that lead to self-censorship are one of the most important obstacles in the way of freedom of artistic expression.
“I had to cancel my concert because of threats”
It is claimed that the concert of singer Kasım Taşdoğan, who was supposed to perform at a venue in Mardin’s Nusaybin district, was canceled due to threats by the police and other law enforcement officers. According to Mezopotamya News Agency, the officers came to the venue two hours before the concert, claiming that the required permits were not obtained and threatening that the venue would be shut down if the singer was to perform.
IMM’s culture and arts magazine criticized by the government
“Art under siege” was the motto of the January 2023 issue of IST, the quarterly lifestyle and culture magazine of Istanbul Metropolitan Municipality (IMM). Murat Türkyılmaz, IMM Group Spokesperson for the ruling AK Party, criticized IST magazine for “LGBT propaganda.”
According to Türkyılmaz, the magazine was delivering subliminal “LGBT messages” through the expression “art under siege.” Türkyılmaz said in his statement:
“Led by our President, we have been taking steps to protect the institution of family and protect it under the constitution. Our efforts should be perceived within this framework. The LGBT messages given in the magazine with the title ‘Art under siege’ are considered by us as an attack on both art and social values. In fact, it is our values and national identity that are under siege. We will continue fighting.”
Specialist sergeant Musa Orhan also sues musician Melek Mosso
A lawsuit was filed against musician Melek Mosso for “insulting” specialist sergeant Musa Orhan on social media. Musa Orhan was on trial without arrest for allegedly sexually assaulting 18-year-old İpek Er. On December 3, 2021, Musa Orhan was sentenced to 10 years in prison but was released on judicial control. İpek Er attempted suicide in Beşiri district of Batman and died in hospital 34 days later on August 18, 2020.
Musa Orhan’s trial without arrest was subjected to public criticism. On August 20, 2020, actress Ezgi Mola criticized the decision of trial without arrest on her social media account. Upon Musa Orhan’s complaint, a libel suit was filed against Ezgi Mola. Mola was fined 5 thousand 200 liras in this case.
After this court decision, Musa Orhan started to sue one female artist after another for libel – all of whom supported Ezgi Mola. After the actresses Farah Zeynep Abdullah and Hazal Kaya, he lastly sued Melek Mosso for posting on her social media account, “Ezgi Mola is not alone. Shame on this system that protects rapists.”
Government statements on culture and arts
In the first month of 2023, representatives of the ruling AK Party and President Recep Tayyip Erdoğan made crucial statements regarding domestic culture and arts policies.
In his speech at the Rami Library Opening Ceremony on January 13, 2023, President and AK Party Chairman Erdoğan said, “We believe that we have reached a certain level in education, culture and arts, but it is certainly not the level we desire in these areas.”
On January 24, 2023, in another speech, Erdoğan said, “We resent the public pressure that has captured our cultural and artistic scene for many years and made Turkey’s rich cultural climate monotonous.”
Sanat Özgürlüğünü İzleme Platformu projesi Özgürlük İçin Friedrich Naumann Vakfı Doğu ve Güneydoğu Avrupa Bölge Ofisi (Sofya) tarafından desteklenmektedir.
Platform for Monitoring Artistic Freedom project is supported by Friedrich Naumann Foundation for Freedom East and Southeast Europe Regional Office (Sofia).