Haber alma ve iletişim özgürlüğü hepimiz için kamusal alan ve Anayasal bir hak. Bu hak Anayasanın 26. maddesinde “Herkes, düşünce ve kanaatlerini söz, yazı, resim veya başka yollarla tek başına veya toplu olarak açıklama ve yayma hakkına sahiptir. Bu hürriyet resmi makamların müdahalesi olmaksızın haber veya fikir almak ya da vermek serbestliğini de kapsar” biçiminde ifade edilmiş.
Aylık düzenli ödemelerimizin en önemli kalemlerinden biri de şüphesiz telefon ve internet iletişimini de kapsayan haberleşme giderlerimiz. Artık sadece erişim atlyapısı için değil o altyapının içinden akan veri ya da bilgi için, yani üst yapı için de ayrıca para ödüyoruz. Kamusal bir hak olan ve Anayasayla güvence altına alınmış olmasına rağmen, altyapı ve üstyapıda ödediğimiz faturalarla haberleşme alanında da çok büyük bir sermaye transferinin öznesi durumundayız şüphesiz.
Telekomünikasyon alanında önce mobil iletişimde lisans hakkı devirleri ile kamu tekelinin sona ermesi ve ardından da Türk Telekomun işletme hakkı devriyle özelleştirmesi sürecini yaşadık. Bugün kayyumların sadece yerel yönetimleri üniversiteleri değil, borç batağına batırılmış halka yani bize ait olan telekom şirketlerini de yönettiği ve sermaye transferinin sürekliliğini sağladığı bir dönemdeyiz. Yani devlet eliyle iletişimin kapitalistleştirildiği ve sermaye transferinin garanti altına alındığı bir dönemdeyiz. Türk Telekomun özelleştirilmesi ve ardından nasıl soyulduğumuzu ve sorumlu kamu kurumlarının bu soyguna nasıl seyirci kaldıklarını daha önce Sözcü Gazetesinde Ruhat Mengi’ye anlatmıştım.
Haberleşme altyapımızı kurmak, kurdurmak, işletmek, iletilmesini sağlamak teknik olarak Ulaştırma ve Altyapı Bakanlığının görevi. Haberleşme altyapımızın denetlenmesi, düzenleme, yetkilendirme ve tarife kontrolü Bilgi Teknolojileri ve İletişim Kurumunun (BTK) görevi.
BTK aracılığı ile altyapıda lisanslama, yetkilendirme gelirleri ile operatörlerin ciroları üzerinden toplanan çok büyük bir parasal kaynak yıllardan beri siyasi iktidarın kontrolünde. BTK’nın parasal kaynaklarının büyüklüğünü anlamak için 2022 Yılı Merkezi Yönetim Bütçe Kanununda Düzenleyici ve Denetleyici Kurumların 2022 – 2024 bütçe gelirlerine göz atmak yerli olur.
Gelir Getiren Kanun!
Bu kanun ile üç yılda BTK dahil onbir üst kurula 35 Milyar TL gelir öngörülürken, BTK tek başına bu gelirin 25 Milyar TL’sini toplayacak. BTK 2019 -2021 döneminde de üst kurulların toplam bütçe gelirlerinin yüzde 72,8’ine karşılık gelen 16,57 Milyar TL’sini tek başına toplamış olduğunu görüyoruz. Ancak BTK’nın sektörden topladığı bu paranın yaklaşık yüzde 90’ını cari transferler adıyla devlete dolaylı olarak aktardığını kurumun nakit akış tablolarında görüyoruz.
Haberleşme altyapısında bizden toplanan paraların bununla da sınırlı olacağını düşünüyorsanız yanılıyorsunuz.
Bunun hesabını Füsun Nebil şubat ayında çıkan yazısında çok iyi analiz etmiş. 2022 yılı için telekom sektöründen kurumlar vergisi ve KDV hariç Evrensel Hizmet Fonu, Hazine Payları, Özel İletişim Vergisi kalemleri ile 15 Milyar TL ve üstüne de 7 Milyar TL BTK katkı payı olarak toplam 22 Milyar TL’nin bizden çıkacağını ortaya koymuş.
BTK’nın Elektronik ve Haberleşme Sektörü 2022 ilk çeyrek pazar verilerine göre şirketlerin net satış gelirleri 25,5 Milyar TL olduğuna göre yukarıdaki hesaba göre şimdilik 5,5 Milyar TL ödemiş durumdayız.
Altyapıda devlet BTK üzerinden kendi tahsilatını sağlama alırken şirketler boş mu duracak? Şirketlere aktardığımız paranın büyüklüğü için tarifelere bakalım. Ama tarifelere bakmadan öce BTK’nın 2022 ilk çeyrek verilerine göre abone sayılarını görmekte fayda var.
- Mobil abone sayısı 87,4 milyon, abone başına ortalama konuşma süresi aylık 546 dk, abone başına aylık ortalama veri miktarı 12,6 GB, abone başına aylık gelir 50 ₺
- Sabit telefon abonesi 12,11 Milyon, abone başına aylık gelir 37,61 ₺, abone başına ortalama konuşma süresi aylık 94 dk.
- Sabit genişbant abonesi 18,4 milyon, abone başına aylık ortalama veri miktarı 229,1 GB, abonelerin yüzde 40’ının ortalama hızı 35 Mbps’in altında
- Fiber Optik (F/O) kablo uzunluğu 434 bin km,
Grafik : BTK – Türkiye Elektronik ve Haberleşme Sektörü –
Üç Aylık Pazar Verileri Raporu – 2022 1. Çeyrek
Bu veriler bize şunu söylüyor;
Son iki yıllarda yaygın salgın döneminin de zorunlu kılmasıyla evlerimiz aynı zamanda hem işyeri, hem okul, hem hastane oldu. Dolayısıyla çevrim içi trafiğimiz (internet) için sabit genişbant (xDSL, F/O, Kablonet vs..) vazgeçilmez bir tercih durumunda.
Sabit genişbant tarifeleri için Türk Telekom altyapısı (TTNet) pazar payı büyüklüğü nedeniyle baz alınabilir.
| Sabit Genişbant Hızlar ( ‘e kadar üst limiti gösterir) | 2021 | 2022 | Artış (%) |
| 16 Mb | 90 | 129 | %43,3 |
| 24 Mb | 100 | 139 | %39 |
| 25 Mb | 110 | 154 | %40 |
| 50 Mb | 125 | 169 | %35,2 |
| 100 Mb | 155 | 194 | %25 |
Dar Gelirliye Yüksek Zam
Artış oranlarında dikkat çeken husus dar gelirli hane halklarının seçmek zorunda kaldığı düşük hızlardaki yıllık artış oranı yüksek hızlara göre neredeyse iki kat olmuş. Yani yoksulluk arttıkça zam oranı da artmış. Benzer durum Vodafone ve Turkcell için de geçerli. Hız düştükçe veri bazında tarife daha pahalı.
Verinin aynı zamanda bilgi olduğunu kabul edersek yoksul halk kesimlerinin bilgiye erişmelerinin maliyeti daha fazla. Çok açık ki şirketler yoksullar bilgiye ulaşamasın diye yüksek zam yapmışlar, kalitesiz ürüne yüksek fiyat vermişler.
İletişim Asgari Ücretin Onda Biri Kadar!
Hane bazında ortalama haberleşme faturamızı hesaplarken BTK 2022 ilk çeyrek verileri ile dört yetişkinin yaşadığı ve en az bir kişinin ücretli çalıştığını var sayarsak; böyle bir hane için sabit telefon, sabit geniş bant ve dört adet mobil telefon var sayalım. Faturalarda limit aşımı, olup olmaması da sizin tercihiniz olsun. Böyle bir hane için en mütevazi haberleşme giderinin 387 TL olduğunu görebilirsiniz.
| Giderler TL/Ay | 2022 |
| Sabit Telefon | 37 ₺ |
| Sabit Genişbant (25 Mbps’e kadar) | 150 ₺ |
| Cep Telefonu | 200 ₺ |
| Toplam İletişim | 387 ₺ |
Bu giderler arasında TV ve film gibi içerik platformları yok, mobilden genişnbant farkları yok, sadece zorunlu haberleşme ihtiyaçları var. Siz de kendi faturanızla, ailenizin haberleşme fatura toplamıyla daha gerçekçi rakamlara ulaşabilirsiniz.
Ayda 387 TL ödeyen milyonlarca aboneden telekom operatörlerine aktarılan gelirin büyüklüğünü abone sayıları ile çarparak siz de hesaplayabilirsiniz.
Bu yazı ile bir süredir tartıştığımız enerjide sermaye transferinin benzerini bilgi ve iletişimde sermaye transferi olarak inceledik. Bu sadece resmin bir parçası diyelim. Ancak bu fotoğraf bize haberleşme altyapımızın özelleştirilerek sermaye aktarımının en önemli unsuru haline getirildiğini ve özel şirketler ile kamu maliyesinin bizim sırtımızdan nasıl fonlandığını gösteriyor. Üst yapıdaki veri kontrolünü ve sansüre varan uygulamaları gibi pek çok boyutu da ayrıca tartışacağız.
Çok açık ki enerji gibi bilgi de bir sermaye transferi aracın dönüşmüş. Kalitesiz enerji politikası gibi kalitesiz bir bilgi-iletişim politikası var. Yoksullardan alan ama vermeyen, bir avuç zengini de zengin eden. Burada da aynı denklem karşımıza çıkıyor, kamu çekildikçe kötüleşen bir sistem.
Bunları çok tartışacağız, kamusal olması gereken bir hizmetten milyarca lira gelir kendini çok tartıştırır.
Not: BTK verilerine göre en çok aranan kısa numaralar sıralamasında 182 Hastane Randevu numarası açık ara önde ve ortalama görüşme süresi 250 sn ile oldukça uzun. 182 aramaları maalesef ücretli. Bu arama verileri bize halkın sağlık hizmetine ulaşmada zorluk çektiğini ve bu zorluğun telekom operatörleri için önemli bir gelir kaynağı olduğunu bir gösteriyor.
Fotoğraf: Haami Nasir /unsplash.com