Uçuruma Yuvarlanan Otobüsten Kurtulup Kansere Yenik Düşen Matematik Dâhisi: Meryem Mirzahani

0
1146

1998 yılının Mart ayında güzel bir bahar günüydü; İran matematik dünyasının en yetenekli yıldızları Ahvaz’dan Tahran’a dönüş yolundaydılar. Ulusal matematik yarışmasında birinciliği elde eden Şerif Sanayi Üniversitesi ekibi mutlu bir şekilde otobüs yolculuğunun tadını çıkarıyordu. Ancak bir anda üzerlerine matematik dâhilerinin bile hesaplayamayacağı türden bir kara bulut çöktü ve otobüsleri yoldan çıkarak uçuruma yuvarlandı. Kazada otobüsün iki şoförünün yanı sıra ulusal ve uluslararası matematik şampiyonu olan İran’ın en parlak yedi genç matematikçisi hayatlarını kaybetmişti.

Bu kazadan çok etkilenen ve sağ olarak kurtulan genç bir kadın vardı; bu genç kadın yıllar sonra erkek egemen matematik dünyasını bir kadın olarak altüst edecek,  pek çok ilki gerçekleştirecek ve ezberleri bozacak Meryem Mirzahani’ydi. En sevdiği film Danimarkalı Lars Von Trier’in yönetmenliğinde çekilen Dogville olan Meryem, kendisine dair şunu söylerdi:

“Çocukluk rüyam bir yazar olmaktı ve en heyecanlı anlarımı roman okurken geçiriyordum. Aslında elime geçen her şeyi okurdum. Bazen büyük bir ormanın içinde olduğumu hissediyorum ve nereye doğru gittiğimi bilmiyorum. Ama bir tepenin üstüne varıyorum ve her şeyi daha net görebiliyorum. O zaman meydana gelen şeyler gerçekten heyecan verici oluyor.”

Meryem’in büyük bir matematik dâhisi olacağı henüz ilkokul yıllarından belliydi; en iyi okulların sınavlarını kazanmayı başaran bu genç kadın, İran’ın en iyi lisesi olan Ferzanegan Okulu’nda eğitim almaya hak kazanmıştı. 1994 yılında henüz lise üçüncü sınıf öğrencisiyken Hong Kong’da, 1995 yılında henüz lise son sınıf öğrencisiyken Kanada’da yapılan Dünya Matematik Olimpiyatları’nda altın madalya kazanmıştı. Meryem Mirzahani,42 puan üzerinden 42tam puan alarak bunu başarabilmiş ilk İranlı kadın olmuş ve olimpiyat altın madalyası kazanan ilk İranlı kadın matematikçi olmuştu.

Henüz 31 yaşındayken Stanford Üniversitesi’nde matematik profesörü olarak çalışmayı başarmış olan Meryem Mirzahani 2003 yılında Harvard Üniversitesi Onur Ödülü’nü, 2003 yılında En Başarılı Harvard Üniversitesi Mezunları Ödülü’nü, 2004 yılında Genel Matematik Yüksek Ödülü’nü, 2009’da A.M.S. Bluementhal Ödülü’nü, 2013’de Amerika Matematik Derneği Satter Ödülü’nü ve 2014 yılında Clay Araştırma Ödülü’nü kazandı. Meryem, 2014 yılında Uluslararası Matematikçiler Kongresi tarafından verilen ve matematiğin Nobel’i olarak kabul edilen Fields Madalyası’na layık görüldü ve bu madalyayı almaya hak kazanan ilk kadın oldu.

Meryam Mirzahani Kimdir?

Meryem Mirzahani 12 Mayıs 1977 yılında İran’ın başkenti Tahran’da doğdu. Babası bir Elektrik-Elektronik Mühendisi idi ve aslen Alborzluydu. Başarılı bir lise ve üniversite hayatından sonra Şerif Sanayi Üniversitesi’nde yüksek lisansını tamamladı. Sonrasında Harvard Üniversitesi’ne giderek dünyaca ünlü Fields Madalyası sahibi matematikçi Curtis Tracy McMullen’ın danışmanlığında doktora eğitimini tamamladı. Meryem’in doktora tezi “yenilikçi” bulunduğu için ödüle layık görüldü. 

Sonrasında Princeton Üniversitesi’nde doçent olarak çalışmaya başlayan Meryem, 2008 yılında henüz 31 yaşındayken profesör olarak Stanford Üniversitesi’nde akademik hayatına devam etti. Teichmüller teorisi, simplektik teori, hiperbolik geometri ve ergodik teori gibi alanlarda çığır açan yeniliklerin ve keşiflerin altına imza atmayı başardı.

Meryem Mirzahani 2005 yılında Popular Science Dergisi tarafından “10 Parlak Genç Zihin”e sahip kişilerden biri olarak seçildi. Meryem’in doğum tarihi olan 12 Mayıs İran Matematik Encümeni’nin önerisiyle Uluslararası Matematik Encümenleri Birliği tarafından “Matematikte Dünya Kadınlar Günü” olarak adlandırıldı. Meryem Mirzahani 2018 yılında Birleşmiş Milletler tarafından “Dünyada En Etkili 7 Kadın Bilim İnsanı”ndan biri olarak seçildi. Kendisi 2016 yılında National Academy Of Science’a üye olarak seçilen ilk İranlı kadın oldu. 

Şerif Sanayi Üniversite’sinin matematik kütüphanesine, okuduğu lise olan Ferzanegan’ın amfi tiyatrosu ve kütüphanesine, İsfahan kongre binasına, Almanya Berlin’deki bir caddeye, Fransa Montpellier caddesine, Fransa Lyon’daki Ecole Normal Üniversitesi’nin yan caddesine, keşfedilen yeni bir arı türüne ve keşfedilen yeni bir gezegene Meryem Mirzahani’nin adı verildi ve hakkında pek çok kitap yazıldı, belgeseller çekildi.

Meryem Mirzahani Fields Madalyası’nı kazandığında böylesi büyük bir olay İran’daki hiçbir muhafazakâr gazete tarafından ilk sayfadan görülmedi. Shargh ve İran gazeteleri ise Meryem’in saçlarının kapatıldığı fotoşoplu fotoğraflarıyla ilk sayfadan haberi verdi. Ancak dönemin İran Cumhurbaşkanı Hasan Ruhani şahsi sosyal medya hesabından Meryem’in bir başörtülü ve bir de başörtüsüz fotoğrafını yayınlayarak tebrik etti ve böylelikle 1979 İslam Devrimi sonrasında ilk kez bir İran cumhurbaşkanı başörtüsüz bir İranlı kadının fotoğrafını paylaşmış oldu.

Anahita ismini verdiği bir kız çocuğu annesi olan Meryem Mirzahani 2013 yılında meme kanserine yakalandı ve kanser metastaz yaparak vücuduna yayıldı. Nihayetinde 15 Temmuz 2017 tarihinde henüz 40 yaşındayken Kaliforniya’da hayata gözlerini yumdu. Meryem’in ölümü İran’daki bazı gazeteler tarafından ilk sayfadan başörtüsüz fotoğraflarıyla duyuruldu ve İran’da kadınların başörtüsüz fotoğraflarının yayınlanması yasak olmasına rağmen 1979 İslam Devrimi sonrasında ilk kez İranlı bir kadının başörtüsüz fotoğrafları gazetelerin ilk sayfasından yayınlanmış oldu.

Meryem Mirzahani sadece 40 yıl süren hayat hikâyesinde erkek egemen İran matematik çevrelerinde ve uluslararası matematik dünyasında hem yaşamıyla hem de ölümüyle pek çok tabuyu yıktı ve ilki gerçekleştirdi. Meryem, kadınların baskı altında olduğu İran gibi bir ülkede yetişip dünya çapında üne kavuşarak matematik dünyasına damgasını vurmayı başaran bir kadın olarak dünyadaki tüm kadıların yoluna ışık tutacak bir örnek olarak anılacaktır.