Sanat dünyasına yönelik siyasi baskının her geçen gün arttığı günleri yaşıyoruz. Konser yasakları, RTÜK eliyle verilen para cezaları, kitaplara yönelik sansür, sanatsal ifade özgürlüğünü kısıtlayan davalar, Kültür Bakanlığı’nın yardımlarının taraflı dağıtılışı gibi birçok mekanizması olan bu baskıya karşı, sanat dünyası her geçen gün daha savunmasız hale geliyor. Bunda en önemli etkenlerden biri sanatçıların örgütsüzlüğü olsa gerek. Sanat Özgürlüğünü İzleme Platformu olarak Sanat İşkolu Platformu ile başladığımız röportaj serisini Türkiye Yazarlar Sendikası ile sürdürüyoruz.
Röportaj: Haluk Kalafat/ SÖZ
Gelecek yıl 50. yılını kutlamaya hazırlanan Türkiye Yazarlar Sendikası (TYS), aralarında Adalet Ağaoğlu, Yaşar Kemal, Aziz Nesin, Leyla Erbil, Tomris Uyar, Turgut Uyar gibi edebiyatımızın ustalarının bulundu 70 yazar ve şair tarafından kurulmuş. 50 yıllık sendika mücadelesini ardından bugün 632 üyesi olan bir yapı haline gelmiş.
TYS Genel Sekreteri Tahir Şilkan ile yazarların örgütlenmeleri önündeki engelleri, sendikanın yapısını, amaçlarını ve yakın dönemde eylem planlarını konuştuk.
Türkiye Yazarlar Sendikası ne zaman hangi amaçla kuruldu?
Türkiye Yazarlar Sendikası 4 Şubat 1974 tarihinde, Yaşar Kemal, Aziz Nesin, Bekir Yıldız, Adnan Özyalçıner, Leyla Erbil, Tomris Uyar, Turgut Uyar, Orhan Arıburnu, Adalet Ağaoğlu, Nihat Behramoğlu ve Ali Özgentürk tarafından İstanbul’da kuruldu.
TYS’nin 50. Kuruluş yıldönümünü kutlayacağımız 2024 yılına yönelik çalışmalara şimdiden başladık.
“12 Mart Faşizmi ikliminde Doğan Bir Meslek Örgütü”
TYS 12 Mart faşizminin estirdiği baskı döneminde kuruldu. 1961 Anayasası’nın göreli özgürlük ortamında yükselen demokrasi mücadelesi vardı. Dönemin Genelkurmay Başkanı Memduh Tağmaç’ın 15 -16 Haziran büyük işçi eyleminden sonra söylediği “Sosyal uyanış, ekonomik gelişmeyi aştı” sözünün ardından 12 Mart Hükümeti’nin Başbakanı Nihat Erim, “Özgürlüklerin üstüne şal örtmek gerekir” demişti. Bunu izleyen süreçte Anayasa’daki örgütlenme özgürlüğünü sınırlayan düzenlemeler geldi. İşte TYS o günlerde düşünce ve yaratım özgürlükleri kısıtlanan 70 şair ve yazar tarafından Türkiye’de “tam bir söz söyleme ve yazma özgürlüğünü” savunmak amacıyla kuruldu.
TYS’nin kuruluş amacı, tüzüğünün 3. maddesinde; yazarların emeğini sermayeye karşı korumak; hukuki, sosyal, kültürel, ekonomik temel hak ve özgürlükleri korumak, saptamak ve geliştirmek; tam bir söz ve yazı özgürlüğünün gerçekleştirilmesi ve korunması için her türlü yasal mücadeleyi yürütmek olarak tanımlanıyor.
“Yazar Olmak”…
Sendikaya kimler üye olabiliyor? Üyelik şartları neler? Kaç üyeniz var?
TYS’ye üye olabilmek için sahip olunması gereken nitelikler, tüzüğün 6. maddesinde açıklanmıştır. Bu niteliklerin ilki yazar olmaktır. Maddede yazar şöyle tanımlanmıştır: eserinin basılması, çoğaltılması, derlenmesi, plak, film, oyun, antoloji, yıllık, kitap haline getirilmesi veya dergide, gazetede, radyoda, televizyonda yayımlanması için ücret karşılığında yayımcıya satan kişi. Tüzükte, yazarın yalnızca kendi telif eserlerini kendi parasıyla yayınlaması halinde de Sendika’ya üye olabileceği yazılıdır. Üyelik için diğer bir koşul ise medeni haklara sahip T.C. yurttaşı olmaktır.
TYS Tüzüğü’nde, sendikaya başvuran yazarın üye olup olmayacağına Yönetim Kurulu’nun karar vereceği yazılıdır. Sendika üyeliğine başvuran yazarın üye olma talebinin haklı bir neden gösterilmeden reddedilemeyeceği tüzükte açıkça yazılmıştır.
TYS Yönetim Kurulu, sendika tüzüğünü kabul ederek üyelik başvurusunda bulunan ve üye olma koşullarını taşıyan yazarların bu başvurularını inceleyerek üye olup olmayacağına karar veriyor. Üye olmak için başvuran yazarın eserini nitelik bakımından değerlendirme hakkına sahip değildir. Sendika, yazarın ve eserinin “yeterliliği”, “başarısı” gibi öznel değerlendirmeler yapmayı gerekli ve haklı bulmamakta.
2023 yılında yapılan Genel Kurul’a sunduğumuz hazirun cetveline göre 632 üyemiz var. Ancak bu üyelerin bir kısmı üye olduktan sonra üyelikle ilgili görev ve sorumluluklarını yerine getirmeyen üyelerden oluşuyor.
Adı sendika olsa da…
Yazarların örgütlülüğü önünde mevzuattan kaynaklı ne gibi engeller var?
Yazarların örgütlülüğü önünde mevzuattan kaynaklanan engeller Anayasa ve Sendikalar Yasası’ndan kaynaklanıyor. Sendikalara üye olacak kişilerin bir işverene bağlı çalışan işçilerden oluşması gerekiyor. Emeklilerin sendikalarda örgütlenmesiyle ilgili süren davalar var. Avrupa Birliği ülkelerinde emeklilerin de sendikalarda örgütlenmesi önünde olmayan engeller ne yazık ki ülkemizde var ve gerçekte TYS adı sendika da olsa bir dernek gibi faaliyetini sürdürüyor. Sendikaların ve tabii bizin sendikamızın gelirleri üye aidat ve bağış gelirlerinden oluşuyor ve çok yetersiz. Buna karşın sendikaların giderleri yasal zorunluluklar nedeniyle çok yüksek. Ancak öncelikle yazarların örgütlü mücadele etmek için örgütlenmek gerektiğine inanmaları ve çaba göstermeleri gerekiyor. TYS tüzüğünde yazılı olsa bile yazar emeğinin yayınevleri ve emeği satın alanlar karşısında korumasında büyük sıkıntılar var. Bu konuda büyük bir emek sömürüsü olduğunu ve bunun engellenmesinde sıkıntılar olduğunu ifade etmek gerekiyor.
Yazarlar ve kitlesel eylem
Son dönemde Hollywood’da senaryo yazarları grevi yaşandı? Senaristler sendikanıza üye olabiliyor mu? Ülkemizde yazarlar bu tip kitlesel eylem yapabilir mi?
Sendikamız üyeleri arasında az da olsa senarist var. Ancak, üye yazarlarımızın eserlerinden çekilen çok sayıda film, tiyatro oyunu ve TV dizisi olduğunu biliyoruz. Ülkemizde yazarlar ne yazık ki; emeklerinin karşılığının tam ödenmemesi konusunda kitlesel eylemler yapmış değil. Geçmişteki “sinemacılar yürüyüşü” dışında bir kitlesel eylemden söz etmemiz olanaklı değil. Yazarlar bu konuda yapayalnızlar.
Yazarlar Sendikası yazarları örgütlemek için ne gibi çalışmalar yapıyor?
TYS yayınladığı bildirilerle yazarlara sendikamızda örgütlenme çağrısı yapıyor. Ülkenin değişik kentlerinde düzenlenen kitap fuarları ve etkinliklerde temsilciliklerimiz aracılığıyla yeni üye kaydı yapıyoruz. Aktif üyelerimizin çoğunluğu son yıllarda yeni üye olan yazarlarda oluşuyor.
TYS, kendisini bir emek örgütü olarak tanımlamıştır. Sermaye-emek çelişkisinde sermaye karşı emeğin örgütlenmesi gerektiğine inanmaktadır. Sendikaya üye olmak için başvuran yazarların bu amacı benimsemesi gerektiği açıktır.
Yazarın, sendika tüzüğüne, amaç ve ilkelerine aykırı hareket etmemesi esastır. Bunun dışında üyeliğin sürmesinin önünde bir engel yoktur.
TYS Yönetim Kurulu, içinden geçilen zorlu süreçte, en başta yazarların örgütlülüğünün güçlendirilmesinden yanadır. Sendikanın tüzüğünü kabul etmiş, amaç ve ilkelerini benimsemiş ve üye olmanın gereklerini yerine getirmiş yazarların sendikamıza üye olmasını istiyor ve destekliyoruz.