Yaşadıklarımızı ne şekilde adlandıracağımızı bilemiyoruz artık. Çoğu güncel kullanımda olmasa dahi, yaklaşık 620 bin kelimeye sahip dilimizden uygun kelimeyi de bulamıyoruz. Aslında öyle yeni acılar ve kötülükler yaşıyoruz ki, inanın dağarcığımızda karşılığı yok. Hele ki yaşadığımız kötülüklerin derecesi için hiç karşılık bulamıyoruz.
Kötülüğün bir derecelendirmesini yapma çabası hep olagelmiş. Birçok bilim insanı ve düşünür kötülüğü tanımlamaya, var ise bir derecesi olup olmadığını belirlemeye çalışmış. Bu çabalar arasında en popüler olan ise bir başkasının canını alanlar üzerine yapılan sınıflandırma olmuş.
Yüzlerce katilin kişiliklerini ve davranışlarını inceleyen, Columbia Üniversitesi’nden psikiyatrist Prof. Michael Stone 2009’da yayınladığı The Anatomy of Evil adlı kitabında kötülüğün ölçeğini ve kategorilerini yayınladıktan sonra, tesbitleri küresel ölçekte de ses getiriyor.
Bir insanın canını almak belki de en büyük kötülük. Peki, göz göre göre bir insanın canından çok sevdiği eşini, çocuğunu, annesini veya babasını öldürmek en acısı olmak kaydı ile, bir insanın yaşamdan kopmasına neden olmak, yalnızlaştırmak, geleceğini çalmak, umutsuz ve çaresiz bırakmak… Bunlar da bir tür cinayet değil mi?
Bu nedenle, katillerin kötülük seviyesini belirlemek amacıyla geliştirilmiş olan bu ölçeğin oluşturulmasında, her kategori ve seviye için yapılan kişilik tanımlamalarının, cinayet dışı kötülükler için de geçerli olabileceğine inanıyorum.
Gelin ölçeğe birlikte bakalım. Eminim ki, yaşadığımız son dönemi düşündüğünüzde, aşağıdaki seviyelerin tanımlamalarına uydurabileceğiniz çok sayıda kişi gelecek aklınıza. İşinizi kolaylaştıracağım ve “cinayet” yerine “kötülük” kelimesini kullanacağım. Dikkatli okuyun, birisi kendimiz de olabiliriz.
Kategori 1 : Sosyopat olmayanlar…
Sosyopat olmayanlar; yalnızca dürtüsel olarak ve genellikle plansız şekilde türlü biçimlerde şiddet uygulayanlar ve kötülük yapanlar, ancak herhangi bir sosyopatik özellik göstermeyenler.
Seviye.1 Plansız Meşru Müdafacılar: Kendisini veya sevdiği kişileri korumak amacı ile anında karar vererek kötülük yapan ve herhangi bir sosyopatik özellik göstermeyenler.
Seviye.2 Tutku Suçluları: Normal koşullarda hiçbir zaman taciz veya şiddet uygulamayan, ancak beklemedikleri bir sadakatsizlik veya ihanetin şoku ile kötülük yapanlar.
Seviye.3 Kötülük Ortakları: Başka kötülere olan sadakatları veya onların beyin yıkamaları sonucunda, kendisi yapmayacağı halde bu başkasının kötülüklerine ortak olanlar.
Seviye.4 Planlı Meşru Müdafacılar: Kendisini veya sevdiği kişileri korumak amacı ile uzun süreli kışkırtmalar sonucunda kötülük yapanlar.
Seviye.5 Pişman Travmatikler: Kendilerine sistematik olarak taciz veya kötülük yapanlara karşı planlayarak kötülük yapan ancak bundan pişmanlık da duyabilenler.
Kategori 2 : Yarı sosyopatlar…
Yarı sosyopatlar; çoğunlukla narsisizm, yoğun kıskançlık ve öfke gibi bazı belirgin sosyopatik özelliklere sahip şekilde dürtüsel olarak kötülük yapan ancak, hala vicdan azabı çekebilenler.
Seviye.6 Antisosyal Aceleciler: Saldırganlığa ve bazı antisosyal özelliklere eğilimli, aceleci, asabi kişilikleri ile kötülük yapan, ancak bunun dışında belirgin şekilde sosyopatik olmayanlar.
Seviye.7 Narsist Kötüler: Son derece narsist, ancak bunun dışında belirgin bir şekilde sosyopatik olmayan, altta yatan güdüleri çoğunlukla kıskançlık, imrenme veya küskünlük olduğu için diğer insanlara kötülük yapanlar. Bunlardan bazıları psikozdan da muzdarip olabilir.
Seviye.8 Öfkeli Kötüler: Belirgin bir şekilde sosyopatik olmayan ancak için için yanan bir öfkeye sahip oldukları için dürtüsel olarak başkalarına kötülük yapanlar. Önceki bir kötülüğün mağduru oldukları halde yaptıklarından pişmanlık duymazlar ancak, arada masum insanlara da kötülük yaptıklarını fark ettiklerinde vicdan azabı ile kendilerine de kötülük yapabilirler.
Seviye.9 Sistematik Narsistler: Narsisizm ve öfke ile uzun süredir devam eden sorunları olan ve bu öfke serbest kaldığında değer verdikleri kişilere dürtüsel olarak psikolojik ve fiziksel kötülük yapanlar. Genellikle sistematik olarak kötülük yapar ve her seferinde kendilerini suçlu hissedebilir fakat kötülüklerine devam ederler.
Kategori 3 : Sosyopatlar…
Sosyopatlar; birincil saikleri genellikle kişisel kazanç – güç, para, sosyal prestij veya intikam – olan, önceden tasarlanmış, hesaplanmış kötülük eylemleri işleyenler.
Seviye.10 Dışarı Sosyopatikler: Psikopat olmasalar da, tanımadıkları halde karşılarına çıkan, muhalif ve rakip kabul ettikleri kişilere karşı planlayarak ve organize şekilde kötülük yapanlar.
Seviye.11 İçeri Sosyopatikler: Genellikle güç, para veya sosyal konum arzusu ile, tanıdıkları kişilere, arkadaşlarına ve hatta akrabalarına planlı şekilde kötülük yapan sosyopatikler.
Seviye.12 Düşkün Sosyopatikler: Köşeye sıkıştırıldıkları, güçleri veya etkileri tehdit edildiği halde, hedef gözetmeksizin planlı ve organize şekilde kötülük yapan güç düşkünü sosyopatlar.
Seviye.13 İntikamcı Sosyopatikler: Yetersiz ve kinci kişiliklerinin gölgesinde, birincil motivasyonları öfke olan çoğunlukla madde bağımlısı veya dogmatik saplantılı psikopat eğilimli sosyopatlar.
Seviye.14 Entrikacı Sosyopatikler: Nedeni neredeyse her zaman güç, para veya sosyal prestij olan, sadece kendi çıkarları için acımasızca kötülük yapabilen benmerkezci sosyopatlar.
Seviye.15 Soğukkanlı Sosyopatikler: Herkesin önünde, utanmadan ve pişmanlık duymadan, kısa sürede ve seri halde, neticesini düşünmeden üst üste kötülük yapabilen sosyopatlar.
Kategori 4 : Psikopatlar…
Psikopatlar; sapkın arzularını tatmin etme dürtüsüyle işkence seviyesine varacak derecede abartılı şiddet eylemleri ve kötülükler yapanlar.
Seviye.16 Sistematik Psikopatlar: Özellikle kitlesel olarak dikkat çekmek amacı ile, tekrarlanan aşırı şiddet eylemleriyle birden fazla sayıda kısır kötülük eyleminde bulunan psikopatlar.
Seviye.17 Yırtıcı Psikopatlar: Birincil saikleri diğerlerini taciz etmek, her türlü tecavüzde bulunmak olan, bunu saklamak için kötülükleri öncesinde veya sonrasında aşırı şiddet uygulayan psikopatlar.
Seviye.18 Aç Psikopatlar: Doğaları gereği kötü oldukları için, sadece kötülüğe açlıklarını gidermek için neden ve hedef gözetmeksizin kötülük yapan psikopatlar.
Seviye.19 Terörist Psikopatlar: Kurbanlarına duygusal ıstırap ve psikolojik terör uygulama arzusuyla motive olurak kötülüklerini ikincil seviyeye çekerek şiddetini arttıran psikopatlar.
Seviye.20 Dogmatik Psikopatlar: Genellikle dogmatik düşüncelerinin aşırılığı ile hareket eden, kurbanlarından en az birisini yok olma seviyesine getirecek şekilde herkese kötülük yapan psikopatlar.
Seviye.21 İşkenceci Psikopatlar: Kurbanlarının neredeyse kendi istekleri ile yaşamdan kopmayı istemelerine neden olacak derecede, sistematik ve şiddetli işkence seviyesinde kötülük yapan psikopatlar.
Seviye.22 Sadist Psikopatlar: Kurbalarına işkence seviyesinde kötülük yapmaktan cinsel tatmin düzeyinde zevk alan, bir sonraki kötülük için delilleri de gizleyen planlı sadist psikopatlar.
Kategori 5 : Gerçek ötesi varlıklar…
Prof. Stone’un kategorizasyonu ve seviyelere göre tanımlamaları burada bitmekle birlikte, daha sonra yapılan eklemeler ile popüler psikolojide iki seviyeden daha bahsediliyor. Bunlar yaşamda karşımıza çıkmakla birlikte öyle uç seviyeler ki, ancak kurgu karakterlerde olabileceğinden bahsediliyor.
Seviye.23 Ahlak Dışı Olanlar: En azından insanların anladığı şekliyle hiçbir ahlak kavramına sahip olmayan, doğru ve yanlış fikrini yabancı ve hatta saçma olarak gören, alternatif olarak kendi ahlak tanımlamalarını yapan, birçok insanı böcek ve dikkate almaya değmez canlılar olarak gören, akla gelecek her türlü kötülüğü bireylere ve geniş kitlelere hiçbir vicdan azabı ve pişmanlık duymadan rahatlıkla yapabilen psikopatlar.
Seviye.24 Tanımsız Varlıklar: İnsan olarak tanımlanması mümkün olmadığı için “varlık” olarak tanımlanan bu seviyedekilerin insan ve insanlığa değin herhangi bir tanımlamaları yoktur. Kendilerini insan üstü ve hatta kimi zaman mesih olarak gördükleri için kendilerine ram edenler de dahil olmak üzere herkese ve her genişlikteki kitleye kötülük yapabilen varlıklar.
Ne yazık ki bu kötülerin hepsi ile birlikte aynı gezegende yaşıyoruz. Yaşamın her alanında, her seviyede, güç sahibi veya değil ama hemen yanımızda bu kötüler ve kötülükleri ile sonsuz bir mücadele içindeyiz. Kimi zaman kendimiz de bunlardan birisi olarak.
Bitip tükenmeleri dileği ile.
Görsel : Chela B., unsplash.com